Επηρεασμένος από το «θετικισμό» του Auguste Comte, που έθετε την εμπειρία σαν βάση για την ανθρώπινη γνώση, ο Hippolyte Taine διατύπωσε τη φιλοσοφία της τέχνης - «Philosophie de l’ art», την οποία ασπάστηκαν οι νατουραλιστές. Σύμφωνα με αυτήν ο άνθρωπος εξαρτάται από την κληρονομικότητα, τον κοινωνικό του περίγυρο και την ιστορική στιγμή. Οι εμπειρίες λοιπόν του ατόμου συσχετίζονται άμεσα με αυτούς τους παράγοντες (της φύσης), οπότε αυτός είναι ανελεύθερος, κινείται σύμφωνα με το ένστικτό του και δε φέρει ευθύνη για τις πράξεις του. Και αφού δεν υπάρχει ηθική στη φύση, δε θα πρέπει να υπάρχει ούτε στην τέχνη. Η τέχνη θα πρέπει να παραμένει αντικειμενική και κάθε έργο να είναι σαν ένα επιστημονικό πείραμα βασισμένο στην παρατήρηση της πραγματικότητας.
Αλλά και ο Γερμανός Arno Holz προσπάθησε να δημιουργήσει έναν κανόνα για την τέχνη με βάση την επιστημονική μέθοδο. Αφού κάθε πράγμα υπόκειται σε κάποιον κανόνα, έτσι και η τέχνη. Για τον Holz: Τέχνη=φύση-Χ, όπου Χ είναι η υποκειμενικότητα του συγγραφέα, καθώς και το πώς ο θεατής/αναγνώστης αντιλαμβάνεται και εκλαμβάνει την τέχνη.
Το σημαντικότερο πρότυπο νατουραλιστικής λογοτεχνίας το συναντάμε στο έργο του Emile Zola. Ο ίδιος στο «roman experimental» έγραψε για το μεθοδικό τρόπο μέσω της παρατήρησης που χρειάζεται να έχουν οι συγγραφείς, ώστε να πετύχουν να σκιαγραφήσουν με επιστημονική ακρίβεια την εικόνα της εποχής. Όσο περισσότερο ο συγγραφέας παρατηρεί τον κοινωνικό περίγυρο και γίνεται ο εκφραστής του, τόσο περισσότερο γίνεται ο ίδιος επιστημονικός παρατηρητής και το έργο του ένα πείραμα. Παράδειγμα νατουραλιστικού μυθιστορήματος αποτελεί μία σειρά από 20 πειραματικά μυθιστορήματα του Zola με τίτλο “Les rougon-mac-quart”. Πρόκειται για τη κοινωνική ιστορία μιας οικογένειας για τέσσερις γενεές, όπου προσπάθησε να εξηγήσει όλες τις τροπές και μεταβολές που συνέβησαν σε αυτήν με βάση τη θεωρία της επιρροής του κοινωνικού περίγυρου στον άνθρωπο.
Ο Guy de Maupassant, που έδειχνε τον άνθρωπο ως ενστικτώδες ον, ο Tolstoi και ο Hauptmann με το κοινωνικό δράμα, στο οποίο πρωταγωνιστεί η κατώτερη κοινωνική τάξη, ο Dostojewski με τη λογοτεχνία του προλεταριάτου και κυρίως ο Ibsen με το ρεαλιστικό ψυχολογικό δράμα αποτελούν τους σημαντικότερους εκφραστές του ευρωπαϊκού νατουραλισμού.
Η τέχνη του νατουραλισμού, που δεν ωραιοποιεί, δεν ηρωποιεί, προσπαθεί να είναι αντικειμενική στην αναπαραγωγή της πραγματικότητας της ζωής θέτοντας στο επίκεντρο σημαντικά κοινωνικά προβλήματα της εποχής. Ανοίγει τις πόρτες στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα χωρίς να δίνει λύσεις στα προβλήματα, αλλά προσπαθώντας με την προβολή τους να ευαισθητοποιήσει, να κινήσει αλλαγές.
Ίρις Βατσέλλα
